نزول آیه تطهیر| ۸

در خاتمه بحث، حدیث معروف «کساء» را که نقل جریان نزول آیه مبارکه است و به صریح فرمایش رسول خدا خواندن آن آثار زیادی دارد، برای تیمّن و تبرّک و بهره‌مندی بیشتر ارادتمندان اهل‌بیت از کتاب «احقاق الحق» و حاشیه آن به قلم توانای مرحوم آیت الله العظمی نجفی مرعشی نقل می‌کنیم، تا اولاً در برابر سخن برخی که چنین پنداشته‌اند، حدیث مزبور بدون سند است، مشخص شود که این حدیث مبارک دارای سندی معتبر و قوی است و ثانیاً با خواندن و قرائت آن از مزایای معنوی و برکات آن بهره‌مند گردیم.

بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ
«شیخ عبدالله بحرانی» صاحب «عوالم» می‌فرماید: به خط «شیخ جلیل»، «سیّد هاشیم بحرانی» از استادش «سید ماجد بحرانی» از «شیخ حسن ابن زین الدین شهید ثانی» از استادش «مقدّس اردبیلی» و او از استاد خود «علی بن عبدالعالی کرکی» از «شیخ علی ابن هلال الجزایری» از «شیخ احمد ابن فهد الحلّی» از «شیخ علی ابن خازن حائری» از «شیخ ضیاء الدین علی ابن شهید اول» از پدرش از «فخرالمحققین» از استاد و پدرش «علامه حلّی» از استادش «محقق» و او از استاد خود «ابن نما حلّی» او از استادش «محمد بن ادریس حلّی» از «ابوحمزه طوسی» صاحب «ثاقب المناقب» از «شیخ جلیل محمد بن شهر آشوب» از «طبرسی» صاحب «احتجاج» از استادش «ابن قولویه قمی» و از استاد خود «کلینی» از «على بن ابراهیم» از پدرش «ابراهیم بن هاشم» از «احمد بن محمد ابی نصر بزنطی» از «قاسم بن یحیى الجلاء کوفی» از «ابوبصیر» از زبان «بن تغلب» از «جابر بن یزید جعفی» از «جابر بن عبدالله انصاری» که خداوند تمام آن بزرگان را مشمول رحمت خود قرار دهد، نقل کردند که جابر گفت:

بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ
سَمِعتُ فاطِمَهَ الزَّهْراَّءِ(ع) بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) اَنَّها قالَتْ دَخَلَ عَلَىَّ اَبى رَسُولُ اللَّهِ فى بَعْضِ الاَیّامِ فَقالَ السَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ فَقُلْتُ عَلَیْکَ السَّلامُ قالَ اِنّى اَجِدُ فى بَدَنى ضُعْفاً فَقُلْتُ لَهُ اُعیذُکَ بِاللَّهِ یا اَبَتاهُ مِنَ الضُّعْفِ فَقَالَ یا فاطِمَةُ ایتِینِى بِالْکِساءِ الْیَمانى فَغَطّینى بِهِ فَاَتَیْتُهُ بِالْکِساءِ الْیَمانى فَغَطَّیْتُهُ بِهِ وَ صِرْتُ اَنْظُرُ اِلَیْهِ وَ اِذا وَجْهُهُ یَتَلالَؤُ کَاَنَّهُ الْبَدْرُ فى لَیْلَةِ تَمامِهِ وَ کَمالِهِ.

فَما کانَتْ اِلّا ساعَةً وَ اِذا بِوَلَدِىَ الْحَسَنِ قَدْ اَقْبَلَ وَ قالَ السَّلامُ عَلَیْکِ یا اُمّاهُ فَقُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا قُرَّةَ عَیْنى وَ ثَمَرَةَ فُؤادِى. فَقالَ یا اُمّاهُ اِنّى اَشَمُّ عِنْدَکِ رائِحَةً طَیِّبَةً کَاَنَّها رائِحَةُ جَدّى رَسُولِ اللَّهِ فَقُلْتُ نَعَمْ اِنَّ جَدَّکَ تَحْتَ الْکِساءِ فَاَقْبَلَ الْحَسَنُ نَحْوَ الْکِساءِ وَ قالَ السَّلامُ عَلَیْکَ یا جَدّاهُ یا رَسُولَ اللَّهِ اَتَاْذَنُ لى اَنْ اَدْخُلَ مَعَکَ تَحْتَ الْکِساءِ فَقالَ وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا وَلَدى وَ یا صاحِبَ حَوْضى قَدْ اَذِنْتُ لَکَ فَدَخَلَ مَعَهُ تَحْتَ الْکِساءِ.

فَما کانَتْ اِلّا ساعَةً وَ اِذا بِوَلَدِىَ الْحُسَیْنِ قَدْ اَقْبَلَ وَ قالَ السَّلامُ عَلَیْکِ یا اُمّاهُ فَقُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا وَلَدى وَ یا قُرَّةَ عَیْنى وَ ثَمَرَةَ فُؤادى فَقالَ لى یا اُمّاهُ اِنّى اَشَمُّ عِنْدَکِ رائِحَةً طَیِّبَةً کَاَنَّها رائِحَةُ جَدّى رَسُولِ اللَّهِ فَقُلْتُ نَعَمْ اِنَّ جَدَّکَ وَ اَخاکَ تَحْتَ الْکِساءِ فَدَنَى الْحُسَیْنُ نَحْوَ الْکِساءِ وَ قالَ السَّلامُ عَلَیْکَ یا جَدّاهُ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنِ اخْتارَهُ اللهُ اَتَاْذَنُ لى اَنْ اَکُونَ مَعَکُما تَحْتَ الْکِساءِ فَقالَ وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا وَلَدى وَ یا شافِعَ اُمَّتى قَدْ اَذِنْتُ لَکَ فَدَخَلَ مَعَهُما تَحْتَ الْکِساءِ. 
فَاَقْبَلَ عِنْدَ ذلِکَ اَبُوالْحَسَنِ عَلِىُّ بْنُ اَبى طالِبٍ وَ قالَ السَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ فَقُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا اَبَاالْحَسَنِ وَ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ فَقالَ یا فاطِمَةُ اِنّى اَشَمُّ عِنْدَکِ رائِحَةً طَیِّبَةً کَاَنَّها رائِحَةُ اَخى وَ ابْنِ عَمّى رَسُولِ اللَّهِ فَقُلْتُ نَعَمْ ها هُوَ مَعَ وَلَدَیْکَ تَحْتَ الْکِساءِ فَاَقْبَلَ عَلِىُّ نَحْوَ الْکِساءِ وَ قالَ السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ اَتَاْذَنُ لى اَنْ اَکُونَ مَعَکُمْ تَحْتَ الْکِساَّءِ قالَ لَهُ وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا اَخى یا وَصِیِّى وَ خَلیفَتى وَ صاحِبَ لِوائى قَدْ اَذِنْتُ لَکَ فَدَخَلَ عَلِىُّ تَحْتَ الْکِساءِ.

ثُمَّ اَتَیْتُ نَحْوَ الْکِساءِ وَ قُلْتُ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَبَتاهُ یا رَسُولَ اللَّهِ اَتَاْذَنُ لى اَن اَکُونَ مَعَکُمْ تَحْتَ الْکِساءِ قالَ وَ عَلَیْکِ السَّلامُ یا بِنْتى وَ یا بَضْعَتى قَدْ اَذِنْتُ لَکِ فَدَخَلْتُ تَحْتَ الْکِساَّءِ. 
فَلَمَّا اکْتَمَلْنا جَمیعاً تَحْتَ الْکِساَّءِ اَخَذَ اَبى رَسُولُ اللَّهِ بِطَرَفَىِ الْکِساءِ وَ اَوْمَئَ بِیَدِهِ الْیُمْنى اِلَى السَّماءِ وَ قالَ اَللّهُمَّ اِنَّ هؤُلاءِ اهل‌بیتى وَ خاصَّتى وَ حامَّتى لَحْمُهُمْ لَحْمى وَ دَمُهُمْ دَمِى یُؤْلِمُنى ما یُؤْلِمُهُمْ وَ یَحْزُنُنى ما یَحْزُنُهُمْ اَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَهُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَهُمْ وَ عَدُوُّ لِمَنْ عاداهُمْ وَ مُحِبُّ لِمَنْ اَحَبَّهُمْ اِنَّهُمْ مِنّى وَ اَنَا مِنْهُمْ فَاجْعَلْ صَلَواتِکَ وَ بَرَکاتِکَ وَ رَحْمَتَکَ وَغُفْرانَکَ وَ رِضْوانَکَ عَلَىَّ وَ عَلَیْهِمْ وَ اَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهیراً.
فَقالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یا مَلائِکَتى وَ یا سُکّانَ سَماواتى اِنّى ما خَلَقْتُ سَماءً مَبْنِیَّةً وَ لا اَرْضاً مَدْحِیّةً وَلا قَمَراً مُنیراً وَ لا شَمْساً مُضِیئَةً وَ لا فَلَکاً یَدُورُ وَ لا بَحْراً یَجْرى وَ لا فُلْکاً یَسْرى اِلّا فى مَحَبَّةِ هؤُلاءِ الْخَمْسَةِ الَّذینَ هُمْ تَحْتَ الْکِساءِ فَقالَ الاْمینُ جِبْرائیلُ یا رَبِّ وَ مَنْ تَحْتَ الْکِساءِ فَقالَ عَزَّوَجَلَّ هُمْ اهل‌بیت النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسالَةِ هُمْ فاطِمَةُ وَ اَبُوها وَ بَعْلُها وَ بَنُوها.

فَقالَ جِبْرائیلُ یا رَبِّ اَتَاْذَنُ لى اَنْ اَهْبِطَ اِلَى الاَرْضِ لاِکُونَ مَعَهُمْ سادِساً فَقالَ اللَّهُ نَعَمْ قَدْ اَذِنْتُ لَکَ فَهَبَطَ الاْمینُ جِبْرائیلُ وَ قالَ السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ الْعَلِىُّ الاَْعْلى یُقْرِئُکَ السَّلامَ وَ یَخُصُّکَ بِالتَّحِیَّةِ وَ الاِکْرامِ وَ یَقُولُ لَکَ وَ عِزَّتى وَ جَلالى اِنّى ما خَلَقْتُ سَماءً مَبْنِیَّةً وَ لا اَرْضاً مَدْحِیَّةً وَ لا قَمَراً مُنیراً وَ لا شَمْساً مُضِیئَةً وَ لا فَلَکاً یَدُورُ وَ لا بَحْراً یَجْرى وَ لا فُلْکاً یَسْرى اِلّا لِاَجْلِکُمْ وَ مَحَبَّتِکُمْ وَ قَدْ اَذِنَ لى اَنْ اَدْخُلَ مَعَکُمْ فَهَلْ تَاْذَنُ لى یا رَسُولَ اللَّهِ فَقالَ رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا اَمینَ وَحْىِ اللَّهِ اِنَّهُ نَعَمْ قَدْ اَذِنْتُ لَکَ فَدَخَلَ جِبْرائیلُ مَعَنا تَحْتَ الْکِساءِ فَقالَ لِاَبِى اِنَّ اللَّهَ قَدْ اَوْحى اِلَیْکُمْ یَقُولُ اِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرا.ً 

فَقالَ عَلِىُّ لاَبى یا رَسُولَ اللَّهِ اَخْبِرْنى ما لِجُلُوسِنا هذا تَحْتَ الْکِساءِ مِنَ الْفَضْلِ عِنْدَ اللَّهِ فَقالَ النَّبِىُّ وَ الَّذى بَعَثَنى بِالْحَقِّ نَبِیّاً وَ اصْطَفانى بِالرِّسالَةِ نَجِیّاً ما ذُکِرَ خَبَرُنا هَذَا فِى مَحْفِلٍ مِنْ مَحافِلِ اَهْلِ الاَرْضِ وَ فیهِ جَمْعٌ مِنْ شَیعَتِنا وَ مُحِبّینا اِلّا وَ نَزَلَتْ عَلَیْهِمُ الرَّحْمَةُ وَ حَفَّتْ بِهِمُ الْمَلائِکَةُ وَ اسْتَغْفَرَتْ لَهُمْ اِلَى اَنْ یَتَفَرَّقُوا فَقالَ عَلِىُّ اِذاً وَاللَّهِ فُزْنا وَ فازَ شیعَتُنا وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ.

فَقالَ النَّبِىُّ ثانِیاً یا عَلِىُّ وَالَّذى بَعَثَنى بِالْحَقِّ نَبِیّاً وَ اصْطَفانى بِالرِّسالَةِ نَجِیّاً ما ذُکِرَ خَبَرُنا هذا فِى مَحْفِلٍ مِنْ مَحافِلِ اَهْلِ الاَرْضِ وَ فیهِ جَمْعٌ مِنْ شیعَتِنا وَ مُحِبّینا وَ فیهِمْ مَهْمُومٌ اِلّا وَ فَرَّجَ اللَّهُ هَمَّهُ وَ لا مَغْمُومٌ اِلّا وَ کَشَفَ اللَّهُ غَمَّهُ وَ لا طالِبُ حاجَةٍ اِلّا وَ قَضَى اللّهُ حاجَتَهُ فَقالَ عَلِىُّ اِذاً وَاللَّهِ فُزْنا وَ سُعِدْنا وَ کَذلِکَ شیعَتُنا فازُوا وَ سُعِدُوا فِى الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ. 

 ترجمه:
شنیدم از حضرت ‌فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) که در یکی از روزها پدرم بر من وارد شد و فرمود: سلام بر تو ای فاطمه من عرض کردم و سلام بر تو ای پدر! سپس فرمود: من در بدنم احساس ضعف می‌کنم، عرض کردم به خدا پناه می‌برم از ضعف، بعد از آن فرمود: آن «کساء» یعنی پوشش یمنی را بیاور و بر روی من بیفکن، من رفتم و چنان کردم و بر روی مبارکش نگاه می‌کردم که دیدم همچون ماه در شبی که قرص آن کامل است می‌درخشد، چیزی نگذشت که ناگاه پسرم (حسن) وارد شد و به من سلام کرد، او را پاسخ داده و گفتم سلام بر تو ای نور دیده و میوه دلم، گفت: مادرا بوی خوشی در کنار تو می‌شنوم، گویا بوی جدم رسول خداست، گفتم آری پسرم همانا جد تو در زیر کساء قرار دارد (حسن) رو به کساء نمود و گفت: سلام بر تو ای پدر بزرگ، ای رسول خدا، آیا اجازه می‌دهی من نیز زیر این پوشش قرار گیرم؟ فرمود: و بر تو نیز سلام باد ای پسرم و ای همراه من در کنار حوض، اجازه دادم، سپس (حسن) داخل شد، ساعتی نگذشت ناگهان پسرم (حسین) وارد شد و بر من سلام کرد گفتم سلام بر تو ای نور دیده و میوه دلم. گفت مادر بوی خوشی را در کنار تو می‌شنوم، گویا بوی جدم رسول خدا است، گفتم آری جد تو و برادرت زیر این کساء هستند، حسین نزدیک کساء رفته و عرض کرد: سلام بر تو ای پدر بزرگ! سلام بر تو ای کسی که خدا او را برگزیده، آیا اجازه می‌دهی من نیز با شما دو نفر زیر کساء قرار گیرم؟

فرمود:
سلام بر تو ای فرزند من و ای شفاعت کننده امت من اجازه‌ات دادم، پس حسین نیز داخل در کساء شد.
اینجا بود که (ابوالحسن) علی بن ابیطالب آمد و بر من سلام کرد، گفتم سلام بر تو ای ابوالحسن و ای امیرالمؤمنین! فرمود: فاطمه! من بوی خوشی را در نزد تو استشمام می‌کنم گویا بوی برادرم و پسر عمویم رسول خداست. گفتم آری او با دو فرزندت زیر این کساء هستند، رفت به سوی کساء و عرضه داشت: سلام بر تو ای رسول خدا آیا اجازه می‌دهی من نیز با شما باشم زیر این کساء؟ پیامبر فرمود: و سلام بر تو ای برادر و جانشین من و ای صاحب پرچم من در روز محشر، آری اجازه دادم، پس علی نیز داخل در کساء شد.

سپس من به سوی کساء آمده عرضه داشتم: سلام بر تو ای پدر ای رسول خدا، آیا اجازه می‌فرمائی من نیز با شما باشم فرمود: و سلام بر تو ای دخترم و ای پاره تنم، اجازه دادم، من نیز داخل کساء شدم، پس آنگاه که عدد ما کامل شد و همگی گرد هم آمدیم، پدرم دو طرف کساء را گرفته و با دست راست خود اشاره به آسمان نمود و فرمود:
بار خدایا همانا اینان اهل‌بیت من و نزدیکان و بستگان من هستند، گوشت آنان گوشت من و خون آنان خون من است، مرا می‌آزارد آنچه آنان را آزار دهد و محزون می‌کند آنچه آنها را محزون سازد، من با کسی که با آنها بجنگد در حال جنگم و هر کس تسلیم آنها شود من با او به سلامت رفتار می‌کنم و دشمنم با هر کس با آنها دشمنی کند و دوست دارم هر که آنها را دوست دارد، و آنان از من و من از آنهایم، پس صلوات و برکات و رحمت و مغفرت و رضایت خویش را بر من و آنان قرار ده و هر گونه پلیدی را از آنان ببر و به طهارتی خاص آنان را تطهیر کن.

خداوند عزوجل فرمود: ای فرشتگان من و ای ساکنان آسمان‌های من همانا من نیافریدم آسمان برپا شده و زمین گسترده و ماه نور دهنده و آفتاب نورانی را و نه فلکی که دور می‌زند و نه کشتی‌هایی که در حال حرکت است و نه دریائی که جریان دارد، مگر به خاطر محبت این پنج نفر که زیر این کساء قرار گرفته‌اند.

جبرئیل امین عرض کرد: پروردگارا در زیر این پوشش چه کسانی قرار دارند؟ خداوند متعال فرمود: آنان اهل‌بیت و معدن رسالت هستند. آنها عبارتند از: فاطمه و پدرش و شوهرش و فرزندانش، جبرئیل عرض کرد: پروردگارا اجازه می‌دهی من به سوی زمین فرود آیم تا ششمی‌آنها باشم؟ خداوند متعال فرمود: اجازه دادم، جبرئیل فرود آمد و به پدر عرضه داشت، سلام بر تو ای رسول خدا خداوند عالی اعلا، به تو سلام می‌رساند و تو را به تحیّت و اکرام خاص خود مخصوص می‌فرماید و می‌گوید: سوگند به عزت و جلال خودم، همانا من نیافریدم آسمان بر پا شده و نه زمین گسترش یافته و نه ماه نوردهنده و نه آفتاب نورانی و نه فلکی که دور می‌زند و نه دریایی که در جریان است و نه کشتی‌هایی که در حال سیرند، مگر به خاطر شما و محبت شما، و به من اجازه داده تا در جمع شما باشم، پس آیا شما هم اجازه می‌فرمائی؟ پدرم فرمود: بر تو سلام باد ای امین وحی خدا، آری اجازه دادم، جبرئیل نیز با ما در زیر کساء قرار گرفت و به پدرم گفت: خداوند به تو وحی فرموده و می‌فرماید:  
إِنَّما یرِیدُ اللهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً

 اینجا بود که علی عرضه داشت ای رسول خدا مرا از فضیلت این نشستن در زیر کساء با خبر ساز، که نزد خداوند چه فضیلتی دارد؟ پدرم فرمودند: سوگند به آن کسی که مرا به حق برانگیخته و به رسالت خویش برگزیده، این جریان (نشستن ما به این ترتیب) در مجلسی از مجالس اهل زمین بازگو نمی‌شود که در آن محفل جمعی از شیعیان و دوستان ما باشند، مگر اینکه رحمت بر آنان نزول یافته و فرشتگان آنان را احاطه کرده و برای آنها از خداوند طلب آمرزش می‌کنند تا وقتی که جمع آنها متفرق شود، على عرض کرد در این صورت به خدا سوگند هم ما رستگار شدیم و هم شیعیان ما، سپس پدرم فرمود: یا علی سوگند به آن کسی که مرا به حق برانگیخته و به رسالت خود برگزیده این خبر ما (و نقل این جریان) در هیچ مجلسی از مجالس اهل زمین بازگو نمی‌شود که در آن محفل جمعی از شیعیان و دوستان ما باشند و در میان آنها غصه‌داری باشد مگر اینکه گشایشی برای او خواهد بود، یا غمگینی باشد مگر اینکه خداوند غم او را برطرف می‌سازد و یا حاجت‌مندی مگر این که خداوند حاجت او را روا خواهد ساخت، سپس على فرمود: در این صورت به خدا سوگند ما رستگار و سعادتمند شدیم و همچنین شیعیان ما در دنیا و آخرت رستگار و خوشبخت شدند.

مرحوم «آیت الله نجفی» پس از نقل حدیث کساء با سندی که ملاحظه فرمودید، چند سند دیگر نیز برای این حدیث نقل می‌فرماید که ما به همین مقدار بسنده می‌کنیم.[1]
 
 نکته باقیمانده
 آنچه از این آیه مبارکه استفاده شد عبارت است از : اراده قطعی پروردگار بر پاک ساختن آن پنج وجود مقدّس از انواع پلیدی‌ها و زشتی‌ها و به تعبیر دیگر، اعطاء مقام والای «عصمت» که آن بزرگان مصون و محفوظند از هر نوع لغزش و انحراف.
جای این سؤال هست که بر اساس اعتقاد پیروان «اهل‌بیت» تمام امامان ما دارای مقام عصمت هستند ولی آیه مبارکه با توجه به شأن نزول آن، «عصمت» را مخصوص آن پنج نفر می‌داند، پس دلیل عصمت نه نفر باقیمانده از امامان ما چیست؟

پاسخ
مهم‌ترین دلیل بر عصمت امامان، آیه مبارکه ۱۲۴ از سوره بقره است که می‌فرماید:
وَ إِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنََّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَ مِنْ ذُرِّیتِی قَالَ لَا ینَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ.
«آنگاه که ابراهیم را پروردگارش به (كلمات) مبتلا ساخت، و او آنها را به پایان برد. گفت همانا من تو را برای مردم امام قرار دادم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندان من؟ گفت عهد من به ستمگران نمی‌رسد.»
 توجه کنید، گر چه آیه مبارکه تطهیر به ملاحظه اجتماع آن پنج شخصیّت نورانی در زمان نزول آیه فقط مخصوص به آن عزیزان است. ولی از سوی دیگر در بحث امامت، چون ما بر اساس ادلّه زیاد و سخنان متعدد و متواتر شخص پیامبر، دوازده نفر جانشین برای آن حضرت ‌به عنوان (امام) معتقد هستیم.
به قرآن مراجعه می‌کنیم تا ببینیم امتیازات امام چیست؟ و امام از نظر قرآن کیست؟
آیه فوق، بحث امامت را مطرح و مهم‌ترین ابزار امامت را که «عصمت» است تذکر می‌دهد.

 

مرحوم «علامه طباطبایی» در ذیل این آیه می‌فرماید:
از این آیه استفاده می‌شود که امام می‌بایست از هر گونه گمراهی و نافرمانی مصون و معصوم باشد و از سوی دیگر کسی که دارای مقام عصمت نیست و به گونه‌ای گرفتار نافرمانی و آلودگی شده ولو در یک روز از عمرش، گرچه بعد از آن توبه هم کرده باشد، شایستگی برای امامت ندارد.[2]

 

مرحوم «طبرسی» در تفسیر «مجمع البیان» چنین می‌فرماید:
«وَ استَدَلَّ أصحَابُنَا بِهذِهِ الآیةِ عَلَى اَنَّ الاِمَامَ لَایكُونُ الّا مَعصُوماً مِنَ القَبائِح لِأنَّ اللهَ سُبحانَهُ نَفَى اَن ینالَ عَهدهُ الَّذِی هُو الامامَة ظَالِم وَ مَن لَیسَ بِمعصُومٍ فَقَد یكُونُ ظالِماً اِما لِنَفسِهِ وَ اِما لِغَیرِهِ، فَاِن قِیلَ انَّما نَفى اَن ینالَهُ ظَالِم فِی حَالِ ظُلمِهِ فَاذَا تَابَ لا یسَمَّى ظَالِماً فَیصِح أن ینالَهُ فَالجَوابُ أنَّ الظَالِمَ و ان تَابَ فَلایخرُجُ مِن أن تَكُونَ الایة قَد تَناوَلته فِی حَالِ كَونِهِ ظالِماً فَاذَا نَفَی أن ینالَه فَقد حَكَمَ بِاَنَّهُ لاینالهَا وَ الآیة مُطلَقَةٌ غَیرَ مُقَیدَةٍ بِوَقتِ دُونَ وَقت، فَیجِب أن تَكونَ مَحمُولَة عَلَى الأوقَاتِ كُلّهَا فَلَاینالهَا الظَّالِم وَ أن تَابَ فِیمَا بَعدَ.»[3]
اصحاب ما (علمای شیعه) به این آیه استدلال کرده‌اند بر اینکه کسی به امامت نمی‌رسد مگر این که از زشتی‌ها مصون باشد زیرا خداوند در این آیه (عهد) خود را که همان امامت است، از ستمگر نفی نموده و کسی که معصوم نباشد یا در حق خود ظلم کرده یا در حق دیگری.
اگر گفته شود، کسی که خداوند امامت را از او نفی فرموده ستمگری است که در حال ستم باشد، و اگر چنین ستمگری توبه کرد دیگر او را ظالم نمی‌نامند پس می‌تواند امامت را دارا شود.
جواب این است که ظالم اگر چه توبه کند، ولی بالاخره آن زمانی که مرتکب ظلم شده مشمول این آیه بوده است و در آن زمان امامت از او نفی شده و خداوند حکم فرموده که امامت به او نرسد، از طرف دیگر آیه شریفه به طور مطلق فرموده عهد من به ستمگران نمی‌رسد و ظلم را مقیّد به زمان مخصوص نکرده.
بدین‌ ترتیب به حکم این آیه باید بگوییم شامل ظلم و ظالم در همه زمان‌ها می‌شود و در این صورت اگر بعدها توبه هم کرده باشد، از مشمولیّت این آیه خارج نمی‌شود.

بنابراین، دلیل بر عصمت سایر امامان از قرآن کریم روشن شد و اما از نظر روایات و سخنان معصومین روایات زیادی داریم بدین ‌مضمون که: تمام امامان ما از نظر مقامات یکسان هستند و هر چه امام اول حضرت ‌علی(ع) به عنوان امام داشته‌اند امامان دیگر نیز دارند، مقام آنها یکی است و فضائل و امتیازات آنها نیز یکی است. این دسته از احادیث دلیل محکم دیگری است بر عصمت امامان، زیرا بر اساس آیه مبارکه تطهیر، آن پنج وجود مقدّس معصوم هستند، آن آیه به ضمیمه این روایات دلالت بر عصمت سایر امامان دارد.

 

• آیه تطهیر دلیل بر عصمت خمسه طیبه است، چگونه می توان عصمت سایر امامان را اثبات کرد؟
• اگر ستمگری توبه کند می تواند دارای منصب امامت شود؟ شرح دهید.

پی‌نوشت‌ها:

[1] احقاق الحق ، ج 2 ، ص 554.

[2] طباطبائی ، المیزان ، ج 1 ، ص 277.

[3] مجمع البیان ، ج 1 ، ص 202.